Malarz, fotograf, artystka wizualna, muzyk i kilka niesamowitych kobiet, które brały udział w popularnym konkursie dla gospodyń. W tle konflikt domowy, walka o prawa reprodukcyjne, odejście od katolickiej dominacji oraz niesamowite krajobrazy i owce. O współczesnej Irlandii nie da się opowiadać pomijając przeszłość. Być może dlatego część tamtejszych twórców i twórczyń opuszcza zieloną wyspę i szuka historii za oceanem.
Choć Irlandia kojarzy nam się z malowniczą zieloną wyspą, rzeczywistość jest bardziej złożona, co pokazują wybrane przez nas filmy. Historia i mieszkańcy Irlandii mają dużo więcej wspólnego z nami, Polakami, niż może się wydawać. I chodzi nie tylko o liczną irlandzką Polonię, która od wielu lat tworzy na wyspie silną społeczność. I to właśnie chcemy pokazać w przygotowanym przez nas programie: różnorodność tematów i form i Irlandię, jakiej nasi widzowie jeszcze nie znają. – komentuje dyrektorka programowa Barbara Orlicz-Szczypuła.
Ostatnio sporo się mówi o rosnącej popularności artystów i artystek z Irlandii. Od kilku lat prawdziwą furorę robią tamtejsze pisarki, jak chociażby Sally Rooney. W kinematografii znakomicie radzą sobie tamtejsi aktorzy i aktorki, czego potwierdzeniem są kolejne oscarowe nominacje dla Saoirse Ronan czy Barry’ego Keoghana. A postacie takie jak Enya, Bono czy Sinead O’Connor wyszły ze świata muzycznego, by stać się prawdziwymi ikonami światowej popkultury. A kim są bohaterowie i bohaterki dokumentów z sekcji Fokus na Irlandię? Nie brak wśród nich artystycznych dusz o skomplikowanych, ale i fascynujących życiorysach oraz silnych kobiet, którym udało się przetrwać konserwatywne rządy.
Wyspa kobiet
Ciepły obiad na stole, wysprzątany dom, zaopiekowane pociechy i wsparcie udzielane mężowi przez zadbaną żonę. Za tym idealnym, tradycyjnym wizerunkiem irlandzkiego gospodarstwa domowego stały nieraz bardzo zmęczone i samotne matki. Szansą dla nich na wyjście z domu i polepszenie sytuacji finansowej wielodzietnej rodziny okazał się ogólnokrajowy konkurs na “Gospodynię domową roku”. Emitowane w latach 1969-1995 telewizyjne show było dla wielu kobiet ogromną szansą, a jednocześnie przyczyniało się do utrwalania stereotypów na temat Irlandek, których życiową rolą ma być bezpłatna opiekuńcza praca w domu. Dokument autorstwa Ciarana Cassidy wypełniają archiwalne nagrania popularnego programu dla których przeciwwagą są rozmowy z jego uczestniczkami. W opowieściach kilku pokoleń bohaterek “Gospodyni domowej roku” można usłyszeć polityczno-społeczną historię kraju. Ojczyzna była dla nich źródłem opresji, uniemożliwiała pracę zarobkową, odmawiała dostępu do antykoncepcji czy umieszczała w przemocowych katolickich instytucjach. Kilka z nich doświadczyła rozpadu małżeństw, chorób czy problemów finansowych. Mimo trudności pozostały niezłomne, a ich poczucie humoru oraz dystans do siebie mogą inspirować kolejne pokolenia irlandzkich kobiet.
To co zostało zaledwie wspomniane w filmie Ciarana Cassidy’ego w pełni wybrzmiewa we wstrząsającym dokumencie “Módl się za nasze grzesznice” autorstwa Sinead O’Shea. Irlandzka reżyserka i dziennikarka powraca w rodzinne strony, by ujawnić i nagłośnić nadużycia do których dochodziło w tamtejszych katolickich instytucjach. W swoim konfrontacyjnym dokumencie rozmawia z osobami, które w latach 60. i 70. doświadczały zastraszania i okrucieństwa ze strony nauczycieli oraz zakonnic. Do wstrząsających wydarzeń w Navan dochodziło w czasach, w których prawie nikomu nie przychodziło do głowy kwestionowanie kościelnej władzy, a już zwłaszcza tej uosabianej przez charyzmatycznego i lubianego księdza. Reżyserka oddaje hołd ofiarom przemocy. Wśród nich są kobiety, które jako nastoletnie matki trafiały do pralni magdalenek czy wychowankowie nieżonatych nauczycieli, dla których bicie i poniżanie było jedyną (znaną im z autopsji) metodą pracy z młodzieżą. O’Shea nie zapomina też o osobach, które mimo ogromnej władzy hierarchów kościelnych, próbowały przeciwstawiać się ich działaniom, dając wsparcie i schronienie najbardziej pokrzywdzonym.
Wyspa artystów
Na losy irlandzkich kobiet wpłynęła silna władza kościelna, co nie pozostało bez znaczenia dla ich rodzin i bliskich. Niezwykle symboliczne wydają się w tym kontekście dwie historie matek artystów, które cierpią na Alzheimera. W pierwszym z dokumentów, “Nie zapomnij pamiętać” chorująca kobieta jest równie ważną bohaterką, co jej bliscy. Ukochany i oddany mąż z ogromną cierpliwością opiekuje się żoną, towarzysząc jej każdego dnia. Z powolnym odchodzeniem mamy trudno jest się pogodzić Asbestosowi. Popularny twórca streetartu próbuje za pomocą sztuki zmierzyć się z tematem pamięci i przemijania. Sztuka jest nie tylko jego ulubioną formą ekspresji, ale też jednym z niewielu fragmentów przeszłości dotyczących syna, z którymi matka go identyfikuje. Choć temat dokumentu Rossa Killeena jest przejmujący, to reżyser z pomocą Asbestosa finalnie tworzy pogodną i refleksyjną opowieść o bliskości, odchodzeniu, zmianie i o roli sztuki, która wychodzi poza galerie. Włączające działania artystyczne bohatera nie tylko znakomicie wtapiają się w miejską tkankę Dublina, ale i są nieoczywistą opowieścią o pamięci.
Matka nagrodzonego Pulitzerem fotoreportera Cathala McNaughtona też zmaga się Alzheimerem, ale to aktywizm i praca jej syna jest naczelnym tematem “Zdjęcia w mojej głowie”. Bohater u szczytu kariery postanawia porzucić swój wymarzony zawód. Przez 25 lat podróżował po świecie fotografując najdalsze zakątki świata, będąc zawsze tam gdzie działy się najważniejsze rzeczy. Zrobienie jak najlepszych zdjęć stało się jego obsesją, jednocześnie odcinając go od rodziny i syna. Twórcy dokumentu Ollie Aslin i Gary Lennon opowiadają o przeszłości bohatera za pomocą jego fenomenalnych fotografii. Zdjęcia wojny domowej w Belfaście i Omagh są równie wstrząsające, co te przywiezione z odleglejszych zakątków globu. Prywatna historia McNaughtona splata się z tą światową, pełną konfliktów, napięć, katastrof klimatycznych, biedy i cierpienia. Wszystkie te obrazy wypełniały myśli bohatera, od których nie mógł wyzwolić się nawet we śnie. Powrót z życia w strefach wojny do spokojnego, wiejskiego domku na irlandzkiej wsi nie jest dla niego łatwy. Ma wreszcie czas, by odbudować relację z dorastającym synem i zająć się rodzicami, jednak przeszłość nie chce go zostawić w spokoju. Cały czas toczy się w nim walka, w której opłakuje sportretowanych zmarłych, porzuconych i obolałych.
Orli Barry z pewną trudnością udaje się godzić artystyczną karierę z dość nietypowym zajęciem. Bohaterka dokumentu “Notatki z krainy owiec” odziedziczyła rodzinne gospodarstwo w Wexford i na co dzień zajmuje się między innymi hodowlą ukochanych owiec. Kobieta zdecydowanie wymyka się stereotypom na temat ról płciowych, które przez lata kościół i konserwatywny rząd przypisywał Irlandkom. Co prawda Orla z dumą nosi szminkę, ale zestawia ją z roboczym kombinezonem w którym wypasa swoje podopieczne. Żyje w nieheteronormatywnym związku i twardo stąpa po ziemi. Jest zaangażowaną hodowczynią, co nieraz zdumiewa postronnych, tym bardziej, że swoje życie zawodowe związała z czymś tak efemerycznym jak performens czy elitarnym jak sztuki wizualne. Reżyserka Cara Homles umiejętnie łączy dwa światy bohaterki wzbogacając dokument o liczne nagrania i materiały archiwalne z jej artystycznej działalności i pokazując codzienność farmerki walczącej z przemysłową hodowlą na rzecz tej zrównoważonej i ekologicznej.
Poza wyspą
Artystą jest też bohater “The Graceless Age: Ballada o Johnie Murrym”. Przybrany krewniak noblisty Williama Faulknera, a przede wszystkim wyobcowany i niepokorny muzyk z południa Stanów Zjednoczonych, zmagający się z trudną przeszłością, w której nie brakowało uzależnień, traumatycznych wydarzeń, chorób i twórczego wypalenia, mógłby swoim życiem obdarzyć niejedną osobę albo bohatera powieści słynnego pisarza. John Murry jako dziecko został zaadoptowany przez potomków słynnego pisarza, mrukliwy chłopak w kościelnym chórze odkrył muzyczny talent, który doprowadził go do wydania w 2013 roku tytułowego, bardzo dobrze przyjętego albumu The Graceless Age. Niestety, podobnie jak setki tysięcy Amerykanów w młodym wieku padł ofiarą opioidów, które doprowadziły go do uzależnienia od heroiny. Wypalony i schorowany trafił na irlandzkie wybrzeże, gdzie znalazł ukojenie i poznał reżyserkę. Sarah Share towarzyszy mężczyźnie w jego powrocie do przeszłości, ale i w symbolicznej próbie odnowy. Bohater zaczyna od naprawy relacji z dorastającą córką, spotyka się też z krewnymi, kościelną organistką i czarnoskórym kolegą ze szkoły. W całej podróży towarzystwa dotrzymuje mu literatura, muzyka i… Elvis Presley.
Doświadczenie adopcji nie jest obce bohaterom filmu Sama Jonesa. Irlandzki reżyser w swoim dokumencie “Moja utracona rosyjska matka” opowiada historię rodzeństwa, które zostało przysposobione przez amerykańską rodzinę. Marzeniem Gabe’a było poznać matkę, udaje mu się trafić na jej trop i po rozmowie z siostrą decyduje się na samodzielną wizytę w Rosji. Spotkanie z matką okazuje się być niezwykle bolesnym doświadczeniem. Kobieta jest pogrążoną w depresji alkoholiczką dla której wizyta porzuconego dziecka zdaje się być pijackim zwidem lub mało istotnym wydarzeniem. W trakcie pobytu bohatera u krewnych na jaw zaczynają wychodzić skrywane sekrety. Powstający 10 lat dokument irlandzkiego reżysera jest opowieścią o rodzinnych tajemnicach i kłamstwach, a nawet morderstwie. Historia Gabe’a i jego rozczarowanie wizytą w Rosji ma też swój mroczny, niespodziewany finał.
Filmy w sekcji Fokus na Irlandię:
- Gospodyni domowa roku / Housewife of the Year, reż. Ciaran Cassidy, Irlandia, 81’, 2024
- Módl się za nasze grzesznice / Pray For Our Sinners, reż. Sinead O’Shea, Irlandia, 81’, 2022
- Notatki z krainy owiec / Notes from Sheepland, reż. Cara Homles, Irlandia, 70’, 2022
- The Graceless Age: Ballada o Johnie Murrym / The Graceless Age: The Ballad of John Murry, reż. Sarah Share, Irlandia, Kanada, USA, 90’, 2023
- Moja utracona rosyjska matka / My Lost Russian Mother, reż.Sam Jones, Irlandia, Wielka Brytania, 86’, 2023
- Nie zapomnij pamiętać / Don’t Forget to Remember, reż. Ross Killeen, Irlandia, 77’, 2024
- Zdjęcia w mojej głowie / I Dream in Photos, reż. Gary Lennon, Ollie Aslin, Irlandia, Wielka Brytania, 80’, 2023
Produkcje irlandzkie zostały również zaproszone do sekcji konkursowych.
Partnerem sekcji Fokus na Irlandię jest Festiwal Filmów Dokumentalnych Docs Ireland (Docs Ireland International Documentary Film Festival).
Karnety na 65. Krakowski Festiwal Filmowy już w sprzedaży!
Krakowski Festiwal Filmowy jest na ekskluzywnej liście wydarzeń filmowych kwalifikujących do Oscara® w kategoriach krótkometrażowych (fabuła, animacja, dokument) oraz pełnometrażowego filmu dokumentalnego, do Europejskiej Nagrody Filmowej w tych samych kategoriach, a także kwalifikuje do nagród BAFTA.
Krakowski Festiwal Filmowy organizowany jest przy wsparciu finansowym Miasta Kraków, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, Programu Kreatywna Europa MEDIA. Współorganizatorem jest Stowarzyszenie Filmowców Polskich.
65. Krakowski Festiwal Filmowy odbędzie się w dniach od 25 maja do 1 czerwca 2025 roku oraz od 30 maja do 15 czerwca online na KFF VOD.