Katastrofa ekologiczna, dyskryminacja, wyzysk, niebezpieczni twórcy, szpiedzy, a w tle wojna. Reżyserzy i reżyserki rejestrują rzeczywistość, która nie napawa optymizmem, ale jak przypominają dokumenty korzystające z archiwalnych materiałów, w przeszłości też działy się rzeczy niepokojące, a nawet przerażające. Konfrontacja z trudnymi tematami pozwala na lepsze zrozumienie mechanizmów rządzących światem, ale też na pogłębioną refleksję nad życiem, która może przynieść odrobinę pokrzepienia. Trzynaście mocnych dokumentów z całego świata, które zostaną pokazane w międzynarodowym konkursie dokumentalnym 65. Krakowskiego Festiwalu Filmowego zdecydowanie skłaniają do namysłu.
To nie przypadek, że tyle w naszym programie różnej maści szpiegów, sygnalistów, prywatnych dochodzeń i płynnych tożsamości. W świecie coraz mniej transparentnym, w czasach dezinformacji i chaosu, kino dokumentalne zagląda rzeczywistości pod podszewkę i dociera do głęboko ukrytych miejsc. Oddaje głos swoim bohaterom, naświetla ich z różnych stron, lecz to nam pozostawia ostateczną ocenę. Krytyczne myślenie musi wyrastać z uważnego patrzenia. Ale to nie wszystko. W konkursie znalazły się także filmy o poszukiwaniu schronienia przed zgiełkiem tego (czy dawniejszego) świata – w miejscach, gdzie chciałoby się wreszcie odetchnąć, żyć po swojemu albo znaleźć ucieczkę w sztuce. – komentuje Anita Piotrowska, krytyczka filmowa, kuratorka sekcji dokumentalnej Krakowskiego Festiwalu Filmowego.
Ekologiczna katastrofa
Al, mieszkaniec kalifornijskiego rezerwatu Yurok, postanawia wyruszyć w daleką podróż. Z powodu katastrofy ekologicznej coraz trudniej mu zajmować się rybołówstwem, a w głowie ciągle kłębią się demony wojny, w której brał udział 44 lata wcześniej. Czy spotkanie z dawnymi towarzyszami broni pozwoli mu odzyskać równowagę? “Nowe początki” Vivianne Perelmuter i Isabelle Ingold to niespieszny, oniryczny film drogi, który jest również poruszającą refleksją na temat amerykańskiej kultury przemocy.
Światowa premiera dokumentu debiutującej w pełnym metrażu Natalii Koniarz odbędzie się na tegorocznym festiwalu. Reżyserka zabiera widzów do podziemnego piekła boliwijskiej kopalni. “Silver” to wstrząsający portret biedy i wyzysku, dotykającego wszystkich mieszkańców Potosí. Od najmłodszych lat szkoli się dzieci z wiedzy o hołubionej górze, a po lekcjach oswaja z rychłym wejściem do jej wnętrza. Katorżnicza praca, niemalże bez zabezpieczeń w poszukiwaniu pożądanego srebra, nieraz kończy się trwałym kalectwem, a nawet śmiercią. To zabójcze oblicze góry nie przeszkadza zamożnym turystom w jej eksploracji i dodawaniu stamtąd relacji czy postów na media społecznościowe, których nie dałoby się tworzyć bez wydobywanego tam surowca.
Na norweskim odludziu Joakim spełnia swoje dziecięce marzenie – hoduje lisy, które traktuje jak domowych pupili, wpuszczając je do własnego domu i poświęcając im całe życie. Jego czułość i oddanie poruszają, ale budzą też wątpliwości etyczne, zwłaszcza w kraju, który zakazuje hodowli futerkowej w trosce o dobrostan zwierząt i ochronę przyrody. „Farma lisów” to dokument, w którym Martin i Finn Walther z ogromną wrażliwością przyglądają się zarówno codzienności Joakima, jak i jego walce z urzędnikami próbującymi zamknąć farmę.
Dokument „Kieł i pazur” ukazuje bezkompromisową walkę Tiberiu z systemową korupcją w rumuńskim leśnictwie, która pozwala na nielegalną wycinkę najstarszych lasów pierwotnych w Unii Europejskiej. Reżyserzy, a zarazem dziennikarze Mihai Deagolea i Radu Mocanu towarzyszą aktywiście z kamerą, rejestrując jego codzienną walkę, brutalne konfrontacje oraz działalność w mediach społecznościowych, dzięki której stara się nagłośnić problem na poziomie krajowym i unijnym. Film, który będzie miał swoją światową premierę w Krakow, swoją siłę czerpie z autentyczności i bezpośredniego zaangażowania całej trójki bohaterów w walkę z bezkarnością mafijnych struktur.
Rob Moore przez lata walczył z międzynarodową mafią azbestową, narażając się na ogromne niebezpieczeństwo, ale sam przez długi czas pracował dla przemysłu, który zagrażał zdrowiu ludzi i środowisku. Twierdzi, że był podwójnym agentem – zbierał dowody przeciwko własnym pracodawcom, próbując demaskować toksyczne praktyki korporacji. Norweski reżyser Håvard Bustnes śledzi tę niezwykłą historię w filmie „Ogrodnik, buddysta i szpieg”, towarzysząc Moore’owi podczas codziennych zajęć i pracy nad podcastem, który ma ujawnić prawdę. W tle tej osobistej opowieści wybrzmiewa ważny wątek ekologiczny – skutki lekceważenia zagrożeń, jakie niesie za sobą azbest.
Niebezpieczni bohaterowie
Rob Moore to nie jedyny potencjalnie niebezpieczny mężczyzna w międzynarodowym konkursie dokumentalnym. Kimś takim dla władzy ludowej mógł być bohater nowego dokumentu Tomasza Wolskiego. Postać Leopolda Treppera, legendarnego szpiega i twórcy siatki wywiadowczej “Czerwona Orkiestra”, fascynuje swoją nieugiętością wobec systemu. Choć podczas II wojny światowej działał na rzecz Związku Radzieckiego, po wojnie stał się w Polsce obywatelem drugiej kategorii, pozbawionym prawa do emigracji. W filmie „Wielki szef” reżyser sięga po archiwalne materiały, by opowiedzieć o człowieku walczącym o prawo do życia u boku rodziny w Izraelu, mimo nacisków i oszczerstw.
Kto jest groźniejszy: ojciec, który uciekał się do przemocy czy jego brutalny szef? W mołdawskim domu Liny obecność ojca nigdy nie oznaczała ciepła – wręcz przeciwnie, jego wyjazdy do pracy za granicę były dla rodziny wytchnieniem. Po latach Lina, dziś znana dziennikarka, otrzymuje od niego dramatyczną wiadomość – padł ofiarą wyzysku i przemocy we Włoszech, potrzebuje pomocy. W filmie „Tata” w reżyserii Liny Vdovîi i Radu Ciorniciuca osobista historia przemocy i rozłąki splata się z reportażowym śledztwem, tworząc poruszający obraz trudnych rodzinnych relacji. Bohaterka musi nie tylko zmierzyć się z przeszłością, ale też odnaleźć się w nowej roli – przyszłej matki.
Otso Tiainen chciał zrealizować film o intrygującej, ezoterycznej wspólnocie, żyjącej we francuskich Pirenejach. Mieszkający z dala od cywilizacji, w miejscu naładowanym duchową energią, przesiąkniętym legendami o średniowiecznych katarach, bohaterowie “Krainy cieni” stanowią fascynującą mieszankę niecodziennych, ale przyjaznych osobowości. Tymczasem podczas kręcenia zdjęć okazało się, że wobec jednego z członków sekty, wniesiono poważne oskarżenia. Tak powstało zupełnie inne kino, podążające tropem kryminalnego dochodzenia i sprawy sądowej, rozpięte między utopijną fantazją, a brutalnym zderzeniem z rzeczywistością.
Dlaczego zasłużony holenderski filmowiec Jan Teunissen stał się podczas drugiej wojny światowej „carem nazistowskiej propagandy”? Złożony wyłącznie z archiwaliów, w tym wielu dotąd nieznanych, “Propagandysta” Luuka Bouwmana opowiada historię człowieka, który „z miłości do kina” rozpoczął kolaborację z okupantami, wykraczającą daleko poza cenzurę czy produkcję propagandowych tytułów. Z nagranych 20 lat po wojnie rozmów wyłania się profil psychologiczny kogoś, kto potrafi znaleźć wytłumaczenie dla swoich najbardziej haniebnych działań. Szczególnie aktualny dziś, w czasach politycznej radykalizacji i szalejącej dezinformacji.
Wojna w tle
Kujalnik to sławne uzdrowisko położone niedaleko Odessy. Tytułowe “Sanatorium” czasy świetności ma dawno za sobą, a od pełnoskalowej rosyjskiej inwazji w 2022 roku liczba kuracjuszy znacznie się zmniejszyła, ciągle jednak można tu zażyć kąpieli błotnych, skorzystać z fizjoterapii czy po prostu odpocząć. Albo spędzić czas na rozmowach z młodą mężatką leczącą się z niepłodności, z wojenną wdową czy żołnierzem zbierającym siły przed dalszą walką. Bo mimo wakacyjnej atmosfery i sympatycznego klimatu tego miejsca w pobliżu ciągle toczy się wojna, o której co jakiś czas przypomina irlandzki reżyser Gar O’Rourke.
Dawno zakończona wojna może zostać w człowieku na całe życie. Doskonale wiedzą o tym bohaterowie dokumentu Weroniki Mliczewskiej. Trwający blisko dwie dekady, wyniszczający konflikt zbrojny w Wietnamie przyniósł nie tylko ogromny chaos, śmierć i zgliszcza, ale również setki tysięcy nowych istnień. Większość amerykańskich żołnierzy nie chciała ponieść odpowiedzialności za spłodzone potomstwo, odmawiając kontaktu z dziećmi. Dla porzuconych Wietnamczyków, dla których figura ojca jest niezwykle ważna kulturowo i religijnie, oznaczało to społeczne wykluczenie. Z ostracyzmem zmagał się też Sang, bohater “Dziecka z pyłu”. Mężczyzna po 50 latach otrzymuje szansę poznania ojca, jednak żeby spełnić swoje największe marzenie musi zostawić rodzinę i opuścić Wietnam na zawsze. To co wydawało się najtrudniejsze, było jedynie wstępem do bolesnego zderzenia się z rzeczywistością.
Odrobina pokrzepienia
Dla Bolesława Gasińskiego życie i sztuka tworzyły nierozerwalny splot. Taki też był jego własnoręcznie zbudowany dom w Laskach: malowniczy, coraz bardziej „zdziczały”, otwarty dla ludzi i zwierząt. Artysta pozostawił po sobie nie tylko obrazy w rozmaitych stylach, ale także bogate materiały audio i wideo. To one, wraz ze wspomnieniami bliskich mu osób, stanowią główne tworzywo, pokazywanego premierowo na festiwalu dokumentu “Dokąd umierają malarze” w reżyserii debiutującego Michała Pietraka. Składają się na impresyjny, wyrafinowany wizualnie portret outsidera, dla którego najtrudniejszym życiowym doświadczeniem stała się konfrontacja z terminalną chorobą ukochanej żony.
Każdego dnia przez amazońskie odnogi w Peru suną statki towarowe, na których niezbędną rolę odgrywają osoby zajmujące się kuchnią – w tym Cristina i La Bonita. Obie są transpłciowe, od lat pracują na rzece, a ich życie upływa między lokalnymi targowiskami, przygotowywaniem posiłków i codzienną walką o akceptację. W dokumencie „Niebiańscy kochankowie” Fermina de la Serny obserwujemy ich zmagania z religijnymi uprzedzeniami, społeczną presją i własnymi marzeniami – o macierzyństwie, duchowym spełnieniu, miłości. Film jest czułym i kolorowym portretem dojrzałości, odwagi i tożsamości płynącej pod prąd.
Filmy w międzynarodowym konkursie dokumentalnym:
- Dokąd umierają malarze / Do Painters Die Elsewhere, reż. Michał Pietrak, Polska, 70’, 2025
- Dziecko z pyłu / Child of Dust, reż. Weronika Mliczewska, Polska, Wietnam, Szwecja, Czechy, Katar, 93’, 2025
- Farma lisów / Pet Farm, reż. Finn Walther, Martin Walther, Norwegia, 83’, 2024
- Kieł i pazur/ Tooth and Nail, reż. Mihai Dragolea, Radu Mocanu, Rumunia, 84’, 2025
- Kraina cieni / Shadowland, reż. Otso Tiainen, Finlandia, 98’, 2024
- Niebiańscy kochankowie / Lovers in the Sky, reż. Fermin de la Serna, Argentyna, Niemcy, USA, 77’, 2024
- Nowe początki / New Beginnings, reż. Vivianne Perelmuter, Isabelle Ingold, Belgia, 87’, 2025
- Ogrodnik, buddysta i szpieg / The Gardener, the Buddhist and the Spy, reż. Håvard Bustnes, Norwegia, Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, 95’, 2025
- Propagandysta / The Propagandist, reż. Luuk Bouwman, Holandia, 108’, 2024
- Sanatorium, reż. Gar O’Rourke, Irlandia, Ukraina, 90’, 2025
- Silver, reż. Natalia Koniarz, Polska, Finlandia, Norwegia 79’, 2025
- Tata, reż. Lina Vdovîi, Radu Ciorniciuc, Rumunia, 83’, 2024
- Wielki szef / The Big Chief, reż. Tomasz Wolski, Polska, Francja, Holandia 88’, 2025
Insiderskie karnety na 65. Krakowski Festiwal Filmowy już w sprzedaży!
Krakowski Festiwal Filmowy jest na ekskluzywnej liście wydarzeń filmowych kwalifikujących do Oscara® w kategoriach krótkometrażowych (fabuła, animacja, dokument) oraz pełnometrażowego filmu dokumentalnego, do Europejskiej Nagrody Filmowej w tych samych kategoriach, a także kwalifikuje do nagród BAFTA.
Krakowski Festiwal Filmowy organizowany jest przy wsparciu finansowym Miasta Kraków, Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, Programu Kreatywna Europa MEDIA oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Współorganizatorem jest Stowarzyszenie Filmowców Polskich.
Współorganizatorem KFF w Barbakanie jest Narodowe Centrum Kultury w ramach programu kulturalnego polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej 2025.
65. Krakowski Festiwal Filmowy odbędzie się w kinach od 25 maja do 1 czerwca 2025 roku oraz od 30 maja do 15 czerwca online na KFF VOD.